Bệnh nha chu là tình trạng viêm mạn tính các tổ chức, cấu trúc hỗ trợ xung quanh răng với khoảng 12% người bệnh trên thế giới bị ảnh hưởng bởi viêm nha chu nặng. [4] Vi khuẩn gây bệnh nha chu và các chất trung gian gây viêm có thể vào máu thông qua niêm mạc miệng gây viêm toàn thân và rối loạn điều hòa miễn dịch. Viêm nha chu ở những người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) hoặc hen có thể góp phần làm trầm trọng thêm các triệu chứng hô hấp, tăng nguy cơ đợt cấp và đẩy nhanh tiến triển bệnh.

Bệnh hô hấp mạn tính đặc trưng bởi tình trạng viêm đường thở mãn tính, làm hạn chế luồng không khí trong đường hô hấp dẫn đến suy giảm chức năng phổi. Một số bệnh hô hấp mãn tính được biết đến nhiều như COPD, hen. Điều trị các bệnh hô hấp mạn tính thường là can thiệp dược lý, tuy nhiên, một số bằng chứng mới cho thấy tình trạng răng miệng đóng một vai trò quan trọng trong cơ chế bệnh sinh và tiến triển bệnh hô hấp. Do đó, giải quyết tình trạng nha khoa có thể được xem là cách tiếp cận mới để cải thiện các bệnh hô hấp mạn tính. [1]

Một số cơ chế của bệnh nha chu liên quan đến các bệnh hô hấp mạn tính

Phản ứng viêm

Cả hai bệnh đều xuất hiện tình trạng viêm dẫn đến rối loạn điều hòa ở các mô bị ảnh hưởng. Các bệnh hô hấp mạn tính bao gồm tình trạng viêm dai dẳng, tăng tiết chất nhầy và hạn chế luồng không khí đường thở. Viêm nha chu giải phóng các cytokine tiền viêm, chemokine và các oxy hoạt động (ROS) gây phá hủy mô và tái hấp thu xương ổ răng dẫn đến viêm toàn thân, làm trầm trọng thêm tình trạng viêm đường hô hấp.

Thay đổi vị trí nhiễm vi khuẩn

Một số vi khuẩn gây bệnh nha chu như Porphyromonas gingivalis, Aggregatibacter actinomycetemcomitans được tìm thấy ở đường hô hấp dưới ở những bệnh nhân mắc các bệnh hô hấp mạn tính. Dịch tiết chứa vi khuẩn gây bệnh nha chu vô tình được cơ thể hít vào giúp vi khuẩn xâm nhập vào đường hô hấp, kích hoạt các phản ứng miễn dịch tại chỗ góp phần làm trầm trọng thêm tình trạng viêm đường hô hấp:

  • Tỷ lệ nhiễm P. gingivalis ở bệnh nhân COPD cao hơn nhiều so với bệnh nhân không mắc COPD. Nồng độ P. gingivalis trong mảng bám dưới nướu của bệnh nhân COPD tỷ lệ nghịch với FEV1%.
  • Tỷ lệ nhiễm F. nucleatum và nhiễm trùng hỗn hợp (F. nucleatum, P. aeruginosa) ở bệnh nhân đang trong đợt cấp COPD lần lượt là 60.8% 45.3%.
  • P. intermedia hiện diện cao trong mảng bám dưới nướu ở bệnh nhân trưởng thành bị hen nặng. Do đó, P. intermedia được coi là yếu tố thể hiện mối liên quan giữa hen và viêm nha chu.
Hình 1. Một số vi khuẩn gây bệnh nha chu liên quan đến bệnh hô hấp [4]

Gây tác dụng toàn thân

Do các dấu ấn sinh học gây viêm tăng cao (protein C phản ứng, interleukin-6, yếu tố hoại tử khối u – a) dẫn đến viêm toàn thân gây rối loạn chức năng nội mô, tăng phản ứng stress oxy hóa,…

Nhìn chung, cơ chế cảu vi khuẩn gây bệnh nha chu dẫn đến các bệnh hô hấp bao gồm:

  • Vi khuẩn gây bệnh nha chu và bệnh hô hấp đồng nhiễm tại các tế bào biểu mô đường hô hấp dẫn đến tổn thương tế bào biểu mô đường hô hấp và diễn ra quá trình chết theo chương trình.
  • Vi khuẩn gây bệnh nha chu kích thích tế bào biểu mô đường hô hấp làm tăng sản xuất chất nhầy quá mức.
  • Vi khuẩn gây bệnh nha chu tác động lên tế bào biểu mô đường hô hấp tạo điều kiện cho vi khuẩn gây bệnh hô hấp bám dính và liên kết.
  • Vi khuẩn gây bệnh nha chu xâm nhập trực tiếp vào tế bào biểu mô đường hô hấp dẫn đến giải phóng các cytokine gây viêm. [1], [4]

Một số bằng chứng về mối liên hệ giữa bệnh nha chu và các bệnh hô hấp

  • Viêm nha chu là tăng nguy cơ mắc và tiển triển COPD (kết quả từ phân tích meta của 11 nghiên cứu với OR=1.33, p<0.001).
  • Bệnh nhân viêm nha chu có chỉ số dung tích cặn chức năng (FRC) thấp hơn 4.94% so với người không mắc viêm nha chu.
  • Viêm nha chu làm tăng tỷ lệ ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn (OSA) (kết quả từ phân tích meta của 6 nghiên cứu với OR=1.65 và p=0.001). [1]

Mối liên hệ giữa bệnh nha chu và các bệnh hô hấp

Mối liên hệ giữa viêm nha chu và viêm phổi

Bệnh nhân mắc bệnh nha chu mức độ trung bình hoặc nặng có nguy cơ mắc viêm phổi tăng lên khoảng 4 lần.

Một số nghiên cứu về mối liên hệ giữa viêm nha chu và viêm phổi bệnh viện cũng được nghiên cứu cho thấy những bệnh nhân bệnh nặng, nằm liệt giường lâu ngày thường có:

  • Tình trạng vệ sinh răng miệng kém;
  • Tăng lượng vi khuẩn trong khoang răng miệng do giảm lượng nước bọt có trong miệng;
  • Giảm khả năng tự vệ sinh răng miệng và phải đeo răng giả.
  • Một số vi khuẩn gây bệnh đường hô hấp như Staphylococcus aureus, P. aeruginosa, K. pneumoniae có nhiều cơ hôi xâm nhập vào khoang miệng gây tăng khả năng hít phải dịch tiết trong miệng có chứa mầm bệnh đường hô hấp làm tăng nguy cơ nhiễm trùng hô hấp ở bệnh nhân. [4]

Cơ chế

Viêm nha chu làm biến đổi niêm mạc miệng dẫn đến tăng tích tụ các vi khuẩn gây bệnh hô hấp trong miệng. Ngoài ra, viêm nha chu phóng thích các cytokine làm biến đổi niêm mạc đường hô hấp tạo điều kiện thuận lợi cho nhiễm khuẩn đường hô hấp. [2]

Mối liên hệ giữa bệnh nha chu và COPD

Nghiên cứu của Trần Thị Lộc An (2011) đánh giá tình trạng nha chu trên 100 bệnh nhân mắc viêm phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) tại bệnh viện Chợ Rẫy và bệnh viện Nhân Dân Gia Định cho thấy 72% bệnh nhân có CAL > 4.5mm. Trong đó, 45% bệnh nhân có tình trạng COPD nặng đến rất nặng. [2]

Điều trị nha chu làm giảm nguy cơ mắc các biến chứng bất lợi về hô hấp ở bệnh nhân mắc COPD. Cụ thể bệnh nhân mắc COPD được điều trị nha chu có:

  • Giảm tỷ lệ gặp phải kết quả bất lợi của các bệnh hô hấp như: nguy cơ diễn biến xấu, viêm phổi và suy hô hấp.
  • Giảm 37% tỷ lệ tử vong. [4]

Mối liên hệ giữa bệnh nha chu và hen

Viêm nha chu làm tăng nguy cơ mắc hen cao gấp 2-4 lần.

Sử dụng corticoid dạng hít (inhaled corticosteroid – IC) là vấn đề cần được lưu tâm ở bệnh nhân hen do thuốc làm giảm mật độ khoáng của xương hàm dưới, là yếu tố nguy cơ gây mất răng. Ngoài ra, sử dụng IC còn liên quan đến quá trình hình thành mảng bám răng. Do đó, bệnh nhân hen sử dụng IC dễ mắc bệnh nha chu hơn. [4]

Một số biện pháp phòng ngừa bệnh nha chu ở bệnh nhân mắc các bệnh hô hấp mạn tính

Khuyến khích vệ sinh răng miệng

Đánh răng thường xuyên, sử dụng chỉ nha khoa và nước súc miệng có chứa chất kháng khuẩn.

Giáo dục, tư vấn kỹ thuật vệ sinh răng miệng đúng cách, nhấn mạnh tầm quan trọng của vệ sinh, chăm sóc răng miệng hằng ngày.

Kiểm tra tình trạng răng miệng thường xuyên. [1]

Cai thuốc lá

Hút thuốc lá là yếu tố nguy cơ chung của cả bệnh nha chu và bệnh hô hấp. Cai thuốc lá là biện pháp cần được thực hiện trên bệnh nhân có mắc kèm COPD. Một số biện pháp thường dùng để cai thuốc lá cho bệnh nhân bao gồm: tư vấn hành vi, dược trị liệu,… [1], [4]

Điều trị nha chu

Khám nha chu định kỳ, làm sạch chân răng, cạo vôi răng và sử dụng liệu pháp kháng sinh hỗ trợ (nếu cần) để kiểm soát và ngăn ngừa tái phát bệnh nha chu.

Bệnh nhân mắc các bệnh hô hấp mạn tính cần được đánh giá nha chu thường xuyên nhằm giảm thiểu yếu tố nguy cơ gây biến chứng toàn thân.

Đối với bệnh nhân hen đang được điều trị bằng thuốc (ví dụ corticosteroid dạng hít) cần tư vấn cho bệnh nhân về những tác động tiềm ẩn của thuốc điều trị, đặc biệt ở bệnh nhân vệ sinh răng miệng không đầy đủ. [1]

Chiến lược vệ sinh răng miệng nhằm phòng ngừa các bệnh hô hấp

Viêm phổi

Loại bỏ mảng bám răng.

Kết hợp đánh răng và sử dụng gel chlorhexidine nhằm làm giảm tải lượng vi khuẩn ở bệnh nhân nằm trong khoa ICU, giảm tỷ lệ mắc viêm phổi liên quan đến thở máy (VAP) và thời gian nằm trong khoa ICU.

Đối với bệnh nhân thở máy cần đánh răng thường xuyên nhằm giảm mảng bám răng và cảm giác khó chịu trong miệng, giảm nguy cơ dịch tiết hầu họng bị hít vào đường hô hấp dưới.

Sử dụng chất làm sạch răng giả để giảm tích tụ mảng bám răng, tháo răng giả và ngâm vào nước lạnh khi ngủ.

Điều trị nha chu trước phẫu thuật ở bệnh nhân ung thư phổi nhằm giảm tỷ lệ viêm phổi sau phẫu thuật. [3]

COPD

Bệnh nhân mắc COPD được điều trị nha chu có chỉ số nha chu thấp hơn, chức năng phổi cải thiện và giảm tần suất đợt cấp COPD so với bệnh nhân chỉ được nhận hướng dẫn vệ sinh răng miệng mà không điều trị nha chu. Do đó, điều trị nha chu làm giảm tỷ lệ suy giảm chức năng phổi và tần suất nhập viện ở bệnh nhân COPD. [3]

Hen

Sử dụng lâu dài các thuốc điều trị hen (chủ vận b2-adrenergic, IC) làm thay đổi hệ vi sinh vật có trong khoang răng miệng làm tăng mắc sâu răng, viêm nha chu. Do đó, khuyến cáo bệnh nhân hen sử dụng các thiết bị chuyên biệt để đưa thuốc trực tiếp vào đường thở thay vì đưa thuốc qua đường hầu họng.

Bệnh nhân nên uống nhiều nước hơn để cải thiện tình trạng lượng nước bọt bị giảm, khám răng định kỳ, điều trị nha chu bằng cách loại bỏ mảng bám răng, sử dụng nước súc miệng có chứa chất kháng khuẩn có thể ngăn ngừa bệnh nha chu và hen. [4]

Tóm lại, bệnh nha chu là yếu tố nguy cơ liên quan đến tỷ lệ mắc bệnh và tử vong đường hô hấp có thể thay đổi được. Do đó, bệnh nhân cần được can thiệp bằng các biện pháp chăm sóc răng miệng và phòng ngừa bệnh nha chu nhằm giảm thiểu tác động lên các bệnh hô hấp. [3]

Tài liệu tham khảo

1. Herrera D, Sanz M, Shapira L, and et.al. (2024), Periodontal diseases and cardiovascular diseases, diabetes, and respiratory diseases: Summary of the consensus report by the European Federation of Periodontology and WONCA Europe, Eur J Gen Pract, 30(1):2320120.
2. Nguyễn Bích Vân, Huỳnh Anh Lan (2019), Cập nhật về mối liên quan giữa bệnh nha chu và bệnh toàn thân, Thời sự Y học, 9, trang 4-10.
3. Parihar AS, Agarwal SV, Lalwani DN, and et.al. (2024), Healthy Mouth, Healthy Lungs: Novel Solutions for Preventing and Diagnosing Periodontal Disease in the Context of Chronic Respiratory Illness, J Pharm Bioallied Sci, 16(Suppl 3):S1959-S1961.
4. Zhang Z, Wen S, Liu J, and et.al. (2024), Advances in the relationship between periodontopathogens and respiratory diseases (Review), Mol Med Rep, 29(3):42.

Tin cùng chuyên mục

Thông báo tuyển dụng gấp Kế toán công nợ – ngân hàng

Thông báo tuyển dụng gấp Kế toán công nợ – ngân hàng

MỐI LIÊN HỆ GIỮA BỆNH NHA CHU VÀ BỆNH HÔ HẤP

MỐI LIÊN HỆ GIỮA BỆNH NHA CHU VÀ BỆNH HÔ HẤP

ĐIỀU TRỊ VIÊM NHA CHU GIAI ĐOẠN III, ĐỘ C: SO SÁNH HIỆU QUẢ CỦA PHƯƠNG PHÁP LASER VÀ SỬ DỤNG KHÁNG SINH

ĐIỀU TRỊ VIÊM NHA CHU GIAI ĐOẠN III, ĐỘ C: SO SÁNH HIỆU QUẢ CỦA PHƯƠNG PHÁP LASER VÀ SỬ DỤNG KHÁNG SINH