EnglishViêm da tiếp xúc do côn trùng là hiện tượng người mắc bị viêm da cấp tính do chất được tiết ra từ côn trùng chạm vào da. Bệnh viêm da tiếp xúc do côn trùng thường xuất hiện từ thời điểm tháng 6 tới tháng 9, trong mùa mưa lũ, giao mùa, sau vụ thu hoạch,…Và loại côn trùng thường gặp ở Việt Nam có thể nhắc đến đó là Kiến khoang (trong đó có Kiến ba khoang,..), cùng Codupha tìm hiểu về Viêm da tiếp xúc do côn trùng – Nguyên nhân, biểu hiện và cách phòng ngừa cũng như điều trị nhé !
I. TỔNG QUAN VỀ VIÊM DA TIẾP XÚC DO CÔN TRÙNG
- Viêm da tiếp xúc là một phản ứng cấp tính của da với các chất kích ứng từ côn trùng.
- Viêm da tiếp xúc do Kiến khoang là loại thường gặp nhất.
- Ở Việt Nam, bệnh thường xuất hiện vào mùa mưa bão, thành dịch, có thể rải rác suốt cả năm.
- Bệnh không nguy hiểm nhưng làm người bệnh lo lắng.
II. NGUYÊN NHÂN
- Bệnh do một loại côn trùng vùng nhiệt đới nóng, ẩm có tên khoa học là Paederus hay còn gọi là kiến khoang (hay kiến kim, kiến lác, kiến nhốt, kiến cằm cặp, kiến cong đít…).
- Thuộc họ cánh cứng, có mặt khắp nơi trên thế giới, thường gặp nhất là ở châu Phi và châu Á.
- Côn trùng có mình dài khoảng 7-10mm, mảnh, có 3 đôi chân, cơ thể có 2 vòng đỏ, 3 vòng đen rất điển hình; bay và chạy rất nhanh, thường ẩn náu ở những nơi ẩm ướt, hoạt động chủ yếu vào ban đêm và rất thích ánh sáng đèn huỳnh quang. Khi bị chà xát, côn trùng bị dập nát và phóng thích chất dịch trong cơ thể chứa chất paederin gây viêm da tiếp xúc.
III. BIỂU HIỆN LÂM SÀNG
- Tại vị trí côn trùng đốt, bị chà xát xuất hiện phản ứng viêm da. Ban đầu chỉ có một hoặc vài đám da đỏ, dài như vết cào xước, hơi phù nề, kích thước từ vài mm đến vài cm. Sau vài giờ hoặc một ngày xuất hiện mụn nước, bọng nước giữa dát đỏ.
- Nếu bệnh nhẹ, người bệnh chỉ cảm thấy rát, ngứa, nổi một vài vết đỏ lấm tấm kèm mụn nước, mụn mủ nhỏ. Sau 3-5 ngày, tổn thương khô mà không thành phỏng nước, bọng mủ. Nếu nặng hơn, thương tổn rộng, bọng nước, bọng mủ nông lan rộng, có thể trợt loét, hoại tử.
- Vị trí: bất kỳ nơi nào nhưng hay gặp ở các vùng da hở. Khi bị tổn thương ở mắt có thể có sưng nề, trợt đỏ, chảy nước mắt; các vị trí khác như nách, bẹn, sinh dục… có thể gây sưng đau làm hạn chế đi lại.
- Biểu hiện: bỏng rát, ngứa. Nếu bội nhiễm sẽ thấy đau nhức, khó chịu.
- Toàn thân: một số trường hợp tổn thương lan rộng có thể gây đau nhức, sốt, mệt mỏi, nổi hạch cổ, nách, hoặc bẹn tùy theo vùng tổn thương.
IV. PHÂN BIỆT VIÊM DA TIẾP XÚC DO CÔN TRÙNG VỚI CÁC BỆNH KHÁC
– Bệnh Zona (Dễ chẩn đoán nhầm nhất):
- Nguyên nhân: do nhiễm Varricella-zoster virút (VZV).
- Biểu hiện lâm sàng: thương tổn là dát đỏ, sau nổi mụn nước, bọng nước lõm giữa tập trung thành đám dọc theo thần kinh ngoại biên. Đau rát nhiều tại tổn thương.
- Cận lâm sàng: Xét nghiệm tế bào Tzanck thấy tế bào ly gai và tế bào đa nhân khổng lồ.
– Bệnh Herpes da: Biểu hiện mụn nước nhỏ tập trung thành chùm trên nền dát đỏ ở vùng bán niêm mạc (môi), niêm mạc (miệng, sinh dục), đau rát nhiều tại tổn thương.
– Viêm da tiếp xúc do các nguyên nhân khác: viêm da tiếp xúc dị ứng, viêm da tiếp xúc kích ứng.
V. TIẾN TRIỂN BỆNH VIÊM DA TIẾP XÚC DO CÔN TRÙNG
- Nếu được điều trị sớm, bệnh đỡ nhanh, tổn thương đóng vảy tiết sau khoảng 4-6 ngày, khô dần, bong vảy để lại vết da sẫm màu, mất đi dần.
- Người bệnh có thể tái phát vài lần.
VI. ĐIỀU TRỊ
Điều trị tại chỗ là chủ yếu, tùy theo giai đoạn tổn thương.
1) Điều trị tại chỗ:
- Ngay khi bị tổn thương: có thể dùng nước muối sinh lý (NaCl 9‰), rửa tổn thương 3-4 lần/ngày nhằm trung hòa độc tố của côn trùng. Tránh kì cọ làm tổn thương lan rộng.
- Khi các tổn thương đỏ, đau rát: dùng các thuốc làm dịu da, chống viêm như các loại hồ (hồ nước, hồ Tetra-Pred) hay Corticoid tại chỗ 2 lần/ngày.
- Trường hợp bọng nước, bọng mủ: chấm dung dịch màu milian, castellani, nước thuốc tím pha loãng… bôi 1-2 lần/ngày.
2) Toàn thân:
- Trường hợp thương tổn lan rộng, bọng mủ rộng và có dấu hiệu nhiễm trùng toàn thân: kháng sinh uống.
- Kháng histamin để giảm ngứa, giảm kích ứng da.
VII. PHÒNG BỆNH
- Cách phòng bệnh tốt nhất là tránh tiếp xúc với côn trùng gây bệnh.
- Nếu đã tiếp xúc hoặc nghi ngờ tiếp xúc thì nên:
- Khi phát hiện côn trùng đang bò trên da, lấy ra khỏi người bằng cách thổi hoặc để tờ giấy để côn trùng bò lên. Sau đó rửa sạch vùng da đã tiếp xúc.
- Khi đã vô tình chà xát côn trùng, phải rửa sạch tay và những vùng da đã tiếp xúc.
- Khi phát hiện côn trùng trong khu vực sinh sống, nên ngăn bằng cách đóng cửa hoặc sử dụng lưới mắt nhỏ ngăn côn trùng hoặc thay đèn huỳnh quang bằng đèn ánh sáng vàng.
- Nên ngủ màn và kiểm tra giường chiếu, chăn màn, khăn, quần áo trước khi sử dụng.
- Làm sạch khu vực quanh nhà. Nếu làm việc dưới ánh đèn, tránh dùng tay đập hoặc quệt khi có cảm giác vướng trên da.
- Khi thấy biểu hiện nghi ngờ bệnh, cần đi khám chuyên khoa da liễu để được khám, tư vấn và điều trị kịp thời.
VIII. SẢN PHẨM ADERNIDE
Dị ứng da hay viêm da tiếp xúc do côn trùng có thể điều trị dễ dàng bằng các loại kem bôi ngoài da. Tuy nhiên, không được chủ quan bởi nếu không vệ sinh sạch sẽ vùng da bị viêm hoặc điều trị muộn có thể khiến viêm nặng hơn, vùng viêm lan rộng, thời gian điều trị lâu hơn. Codupha xin giới thiệu sản phẩm kem bôi da Adernide chứa hoạt chất Desonide 0.1% – là Corticoid có hoạt tính trung bình dùng cho trẻ em và người lớn. Bôi 2 lần/ngày, không quá 4 tuần. Codupha đang phân phối ở 3 dạng khối lượng là 10g, 20g và 30g phù hợp với nhu cầu sử dụng và tình trạng bệnh.
Tài liệu tham khảo:
- Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị các bệnh Da Liễu – Bộ Y Tế ban hành 2015 75/QĐ-BYT
- Paederus Dermatitis – J Clin Aesthet Dermatol. 2011 Nov; 4(11): 44–46.
- Tờ hướng dẫn sử dụng thuốc Adernide
- Viêm da tiếp xúc do Kiến khoang (paederus) – Viện da liễu trung ương 2015
